معرفی کتاب دنیای سوفی اثر یوستین گردر

دنیای سوفی معروف ترین اثر یوستین گردر به شمار می رود. یوستین گردر در 1952 در نروژ به دنیا آمد. سال ها در برگن فلسفه تدریس کرد و پیوسته در فکر متن فلسفی ساده ای بود که به درد شاگردان جوانش بخورد. چون متن مناسبی نیافت، خود نشست و دنیای سوفی را در سال 1991 نوشت. گردر استاد ساده نویسی و ایجاز است. سه هزار سال اندیشه را در 600 صفحه می گنجاند و زیرکانه از قول گوته می گوید (کسی که از سه هزار سال بهره نگیرد، تنگدست به سر می برد) و چه راحت مباحث پیچیده فلسفه غرب را، بی آنکه مبتذل شود، به زبان ساده و شیوا و همه فهم بیان می کند: از جمله بهره جویی مسیحیت را از نظریه های افلاطون و ارسطو، ریشه گرفتن فرهنگ اروپایی را از فرهنگ سامی و هند - اروپایی، هگل را و بحث آنچه عقلی است ماندنی است و دوران خود ما را و انسان محکوم به آزادی را و غیره و غیره. دنیای سوفی رمان است، رمانی خودآموز با طرح و بسطی گیرا و دل نشین درباره هستی و علت محبوبیت عجیب و پیگیر آن در سراسر جهان همین است.

با توجه به سابقه درخشان دنیای سوفی در جهان و اینکه عملاً یک پدیده ادبی به شمار می آید، خواندن آن برای اهل کتاب بسیار وسوسه انگیز به نظر می رسد. نویسنده در این کتاب تاریخ فلسفه و پیشرفت آن را در میان یک داستان دیگر می گنجاند. مطرح کردن داستان در دل یک داستان دیگر از شیوه های مورد علاقه گردر در نوشتار است. این داستان ظاهری مانند کتاب های کودکان دارد اما در باطن مطالب سطح بالایی را ارائه می کند که درک آن برای سنین پایین راحت به نظر نمی رسد و همچنین بزرگسالان نباید انتظار مفاهیم پیچیده و عمیق تخصصی را داشته باشند. با این حال سوالاتی که کتاب سعی در تشریح آنها دارد سوالاتی هستند که بشر در طول تاریخ همواره با آنها روبه رو بوده است.

داستان کتاب دنیای سوفی

داستان در مورد دختری به نام سوفی است که در آستانه پانزده سالگی نامه های جالب و نوارهای ویدئویی از شخصی به نام آلبرتو ناکسدریافت می کند که در آنها سؤالات جالبی مانند جهان چگونه پدید آمده است؟ که آغاز گر راه آموزش تاریخ فلسفه است، مطرح می کند. این نامه ها در ابتدا مطالبی در خصوص یونان باستان، سقراط و سؤالات اساسی زندگی بشری را عنوان می کند. پس از دریافت چند نامه سوفی و آلبرتو یکدیگر را ملاقات می کنند. موضوع صحبت های آنان عمدتاً نظریات فلاسفه یونان باستان، امپراتوری روم، قرون وسطی، رنسانس، عصر روشنگری، و موضوعاتی چون انقلاب های بزرگ و تا مسائل امروز بشری است. داستان به صورتی جذاب است و سعی می کند در ضمن داستان، تاریخ فلسفه را به صورت طبقه بندی شده به خواننده آموزش دهد؛ همچنین در داستان وقایعی اتفاق می افتد که خواننده را تشویق به ادامه رمان می کند.

نویسنده با زیرکی تمام نام دنیای سوفی را برای کتاب خود انتخاب کرده است، چرا که “سوفی” از طرفی به معنای یونانی خود یعنی “خِرَد” اشاره دارد و از طرفی به قهرمان کتاب یعنی خود سوفی: دنیای خرد، دنیای سوفی. ایهامی معنی دار و زیبا که هم به موضوع کتاب و هم به قهرمان کتاب همزمان اشاره دارد. کلمه سوفی به صورت معرب در بخش دوم کلمه “فیلسوف” هم بکار رفته است. همانطور که می دانید کلمه یونانی فیلسوف مرکب از دو جزء است: فیلوسس به معنی دوستدار و سوفیا به همان معنی خرد و روی هم رفته “فیلسوف” یعنی “خرد دوست”. مشهور است که نخستین بار سقراط واژه فیلسوف را به کار برده است؛ زمانی که از او پرسیدند: «آیا تو فردی خِرَدمند هستی؟» وی پاسخ داد: «نه، اما خِرَددوست (Philosopher) هستم».

بخش ­هایی از متن کتاب:

سوفی آموندسن از مدرسه به خانه می رفت. تکه اول راه را با یووانا آمده بود. درباره آدم های ماشینی حرف زده بودند. یووانا عقیده داشت مغز انسان مانند کامپیوتری پیشرفته است. سوفی خیلی مطمئن نبود. آدمیزاد لابد بیش از یک قطعه افزار است؟

به فروشگاه بزرگ که رسیدند راهشان از هم جدا شد. سوفی بیرون شهر زندگی می کرد و راهش تا مدرسه دو برابر یووانا بود. بعد از باغ آن ها بنای دیگری نبود، خانه شان انتهای دنیا می نمود. جنگل از همان جا شروع می شد. آمد و آمد تا رسید به کوچه کلوور. درآخر کوچه پیچ تندی بود، به نام پیچ ناخدا. احدی گذارش به این طرف ها نمی افتاد مگر در تعطیلات آخر هفته. اوایل ماه مه بود. شاخه های سرکش نرگس های زرد، گرد درختان میوه بعضی از باغ های پیچیده بود. برگ های سبز کمرنگ درختان غان تازه در آمده بود. شگفتا، چگونه همه چیز در این وقت سال می شکفد! زمین که رو به گرمی نهاد و دانه های آخر برف که آب شد، خروارهای گیاه سبز از خاک بی جان سر در می آورد، چه این را سبب می شود؟ سوفی در باغ را گشود، به صندوق پست نگاهی انداخت. معمولاً مقدار زیادی برگه آگهی و یک یا چند پاکت بزرگ برای مادرش آنجا بود، این ها را روی میز آشپزخانه می ریخت و می رفت طبقه بالا، اتاق  خودش و به کارهای مدرسه اش می پرداخت.

گاهی نامه هایی از بانک برای پدرش بود، پدر سوفی آدم عادی نبود، ناخدای نفت کشی غول پیکر بود و بیشتر سال را در دریا می گذراند. هر بار چند هفته به خانه می آمد دور و بر خانه پرسه می زد باغ و با غچه را برای سوفی و مادرش تر و تازه و مرتب می کرد. ولی وقتی می رفت و در دریا بود دوری او بسیار بعید می نمود.

ولی امروز فقط یک نامه در صندوق بود و آن هم به نام سوفی. روی پاکت سفید نوشته شده بود: «سوفی آموندسن، شماره ۳ کوچه کلوور» و دیگر هیچ. نمی گفت از کیست، تمبر هم نداشت.

در را که بست پاکت را باز کرد، تکه کاغذی به اندازه خود پاکت درون آن بود. روی آن نوشته بود: تو کیستی؟

همین و بس. فقط دو کلمه دستنوشته و علامت سوال بزرگی به دنبالش.

 

 

عجیب نبود که نمی دانست کیست؟ و بی انصافی نیست که انسان در قیافه خود دستی ندارد؟ این قیافه را به او قالب کرده بودند. آدم می تواند دوستانش را خود انتخاب کند، اما انتخاب خودش درست خودش نیست. حتی بشر بودنش هم دست خودش نیست.

مهمترین چیز در زندگی چیست؟ اگر این سوال را از کسی بکنیم که سخت گرسنه است، خواهد گفت غذا. اگر از کسی بپرسیم که از سرما دارد می میرد، خواهد گفت گرما. و اگر از آدمی تک و تنها همین سوال را بکنیم، لابد خواهد گفت مصاحبت آدم ها. ولی هنگامی که این نیازهای اولیه برآورده شد، آیا چیزی می ماند که انسان بدان نیازمند باشد؟ فیلسوفان می گویند بلی. به عقیده آن ها آدم نمی تواند فقط دربند شکم باشد. البته همه خورد و خوراک لازم دارند. البته که همه محتاج محبت و مواظبت اند. ولی از اینها که بگذریم، یک چیز دیگر هم هست که همه لازم دارند و آن این است که بدانیم ما کیستیم و در اینجا چه می کنیم.

جهان چگونه به وجود آمد؟ آیا در پس آنچه روی می دهد اراده یا مقصودی نهان است؟ آیا پس از مرگ حیات هست؟ این مسائل را چگونه می توان پاسخ داد؟ و مهمتر از همه چگونه باید زیست؟

هرکس که بداند که نداند از همه داناتر است.

فیلسوف کسی است که می داند تا چه اندازه نادان است، و این نادانی او را آزار میدهد. بدین ترتیب وی هنوز داناتر از همه آن کسانی است که درباره دانش خود از چیزهایی که نمی دانند لاف می زنند.